Đời sống của con người luôn gặp rủi ro do thiên tai, thảm họa ảnh hưởng đến cộng đồng như chiến tranh, dịch bệnh, bão lụt, hạn hán… và vì vậy, cuộc sống của con người, con người họ luôn tìm kiếm sự bình yên bằng những nghi lễ trong dân gian. niềm tin. Tại vùng đất phía Nam Đồng Nai, những thế hệ di dân đầu tiên đã thực hiện nghi lễ phong nhiệt với mong muốn mọi người không bị tai nạn, dịch bệnh. những nghi lễ đó vẫn được giữ cho đến ngày nay bất chấp những thay đổi.
Lễ tống ôn ở đình Tân Lân (P.Hòa Bình, TP.Biên Hòa). Ảnh: Lâm Văn Láng
Trước hết, theo cách hiểu dân gian, tống ôn – tống phong là lễ tống tiễn bệnh dịch, gió độc ra khỏi làng xóm của cộng đồng. Thông thường, lễ này nằm trong trong tập thành các nghi thức cúng trong của lễ kỳ yên (cầu an) tổ chức ở các đình, miếu. Nghi thức lễ này bắt nguồn từ thời đầu của di dân Việt đến khai khẩn Nam bộ còn được duy trì cho đến ngày nay. Vùng đất rộng, ít người thuận lợi cho những người di dân nhưng môi trường tự nhiên “lam sơn chướng khí”, nhiều thú dữ “dưới sông sấu lội, trên rừng cọp um”, sông rạch muỗi mòng, gió chướng… ảnh hưởng đến sức khỏe con người, lây lan dịch bệnh cho cộng đồng. Vì vậy, để an yên trong cuộc sống, người dân có nghi thức tống ôn – tống phong ra khỏi làng xóm của mình.
Biên Hòa là một trong những vùng đất đầu tiên được người Việt Nam khai phá ở phía Nam. mỗi làng đều có đền, đình thờ thần thành hoàng. các thiết chế này đoàn kết cộng đồng và trong năm, theo mùa và quy định của thị trấn, họ tổ chức tế lễ. lễ cầu an là quan trọng nhất gắn với nhiều tín ngưỡng và nghi lễ dân gian, một số đình làng tổ chức lễ cúng giải nhiệt, tiết gió với mong muốn xua đuổi được sâu bệnh hại nơi phố thị. còn có các long đình để thờ cúng thần tông với ngày cụ thể trong năm.
Ngày nay, tại các đình làng Biên Hòa vẫn còn tổ chức lễ cấp sắc. tuy nhiên, nhiều nghi lễ và hoạt động liên quan đã được đơn giản hóa rất nhiều. không còn những đám rước qua các ngõ mà trước sân đình. Trong tín ngưỡng dân gian, lễ cúng sao giải hạn thể hiện mong muốn của con người về một cuộc sống bình yên cho cá nhân và cho cộng đồng nhằm “kiến tạo hòa bình và thịnh vượng” trước nạn dịch hoành hành.
Các tài liệu trước đây cho biết, lễ sắc phong ở miền Nam diễn ra rất sôi nổi với sự tham gia của cộng đồng dân cư trong cùng thôn, xóm, bản, làng. khi đình tổ chức cúng bái phải chuẩn bị thuyền, bè và các vật dụng liên quan. Đặc biệt, các hộ mua mâm lễ để trước cửa để khi đoàn rước đi qua họ gửi lễ vật bằng thuyền ra sông, rạch. Lễ rước từ đình làng sôi động với đội múa lân và những thanh niên khỏe mạnh dắt thuyền xuôi theo đường làng. thuyền, bè được chuẩn bị sẵn trong đình. Một chiếc bè chuối xếp dưới thuyền để giữ thăng bằng và giữ cho thuyền nổi. thuyền lớn hay nhỏ tùy từng gia đình nhưng phải trang trí như thuyền thật, có treo cờ rủ, dây thừng, trang trí hoa lá sặc sỡ. trong đó có hình tượng những người cầm lái và một người chỉ huy, tuyển chọn và chèo thuyền “làm loạn đảng ma” phải tuân theo mệnh lệnh và lễ vật, đồ ăn, thức uống và đồ dự trữ (gạo, muối, bánh, trái cây, quần áo, tiền lẻ…). mạn thuyền được chiếu sáng bằng đèn cây.
Khi bắt đầu cuộc duyệt xét, linh mục thực hiện các nghi thức để xin phép và cầu nguyện để làm chứng. Trước khi đưa đò sang sông, bàn lễ được chuẩn bị sẵn lễ vật (tùy theo thị trấn mà chuẩn bị, nhưng chủ yếu là đầu lợn, gà, rau, mắm, canh, cơm, nước, hoa …) để chiêu đãi các các lực lượng. gây ra bệnh dịch để thưởng thức. sau đó, thầy cúng tụng các câu thần chú về trừ tà, trừ tà và tụng kinh cầu bình an.
vào thời điểm đã chọn, tất cả lễ vật từ bàn thờ được ném xuống thuyền. đội chiêng, trống ra quân, học sinh làm lễ được phân công kéo thuyền từ sân đình ra bến sông phía trước. Trước đây, nhà dài ở mỗi làng thường được xây dựng quay mặt ra sông. Thầy cúng thắp hương, khấn lần cuối trước khi hạ thủy thuyền, tiễn đưa các loại tai vạ, gió độc, tà ma theo thuyền. nhiều người tham gia đã dùng cây để đẩy thuyền hoặc dùng xuồng buộc dây vào thuyền rồi dùng dòng điện kéo ra. Ngay từ sáng sớm, với tiếng chuông trống, con thuyền lung linh ánh nến lung linh trôi xuống sông, mọi người vui mừng vỗ tay reo hò khi tiễn thuyền, mong thuyền đi nhanh, đi xa. đến một nơi khác để thị trấn được yên bình.
Đền Tân Lân, huyện Hòa Bình, thành phố Biên Hòa (nơi thờ Đức ông Trần Thượng Xuyên) tổ chức lễ cúng vào ngày 25 tháng 3 âm lịch hàng năm. Trên thuyền đưa tang, rước trên các lộ, các phách trong các khu dân cư và trở về đình làng để thực hiện các nghi lễ thờ cúng. sau đó được thả trên bến sông đồng nai trước đình. một số đình làng, theo tục lệ “xưa và nay”, được tổ chức từ giờ trở đi (12 giờ) cho đến rạng sáng với quan niệm sâu bệnh đi sớm về khuya, trước bình minh sẽ đem lại sự bình yên cho. tất cả mọi người.
tại đình khánh hòa, huyện tân hòa, thành phố biên hòa (nơi thờ danh nhân Trạng nguyên) lúc 3h sáng. m. vào ngày cuối cùng của lễ hội kỳ yên diễn ra vào tháng 10 âm lịch. nghi thức tấn phong được thực hiện sau buổi lễ. thuyền dán giấy màu, buộc vào bè chuối, hai bên thuyền dán búp bê. Trong khoang chính của tàu có hình tượng thuyền trưởng, mũi tàu đánh số 13. Đây là số thứ tự của tỉnh Biên Hòa trong 20 tỉnh thời Pháp thuộc. Bên trong thuyền có một nồi gạo trắng, một nồi muối, một nồi nước, một đống củi, một bộ bài 52 lá, ba bộ ba sên, rượu, trà, hương, đèn, vàng và bạc. Ban tế tự thực hành nghi lễ cúng một tuần hương, ba tuần rượu, một tuần trà. Bốn thanh niên mặc quân phục đưa thuyền cập bến sông Đồng Nai trước nhà phóng, với tiếng trống và tiếng chiêng liên hồi dồn dập khi thuyền xuôi theo dòng nước xuôi dòng.
dinh chạy phan
